Wizerunek Polski utrwalony na dawnych mapach, w dokumentach historycznych i rękopisach wybitnych rodaków pokazuje w Warszawie Tomasz Niewodniczański, kolekcjoner mieszkający w Niemczech, właściciel największego na obczyźnie kartograficznego zbioru poloników.

Wystawę '"Imago Poloniae" można oglądać od 14 listopada do 29 grudnia na Zamku Królewskim w Warszawie, a w przyszłym roku - również w Krakowie i Wrocławiu. Zaprezentowano tu około 2 tys. eksponatów, z czego ponad 800 stanowią mapy Polski, widoki i plany miast od XVI do XIX wieku. Tak bogate zbiory kartograficzne będą u nas pokazane po raz pierwszy.

Największa współcześnie istniejąca prywatna kolekcja polskich map znajduje się w Bitburgu - na obczyźnie, dokąd wyemigrował Tomasz Niewodniczański. Na wystawie na Zamku Królewskim można zobaczyć m.in. bardzo rzadko spotykaną mapę ziem Rzeczypospolitej Andrzeja Pograbki (wyd. w Wenecji, 1570 r.), równie unikatową mapę Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (Rzym, 1580 r.), mapę ziem Rzeczypospolitej Carela Allarda (ok. 1697), mapy Europy Środkowej Martina Waldseemllera (1513) i G. A. Vavassore (ok. 1530 r.), mapy ziem Rzeczypospolitej Giullame'a Le Vasseur de Beauplana z 1652 r. oraz mapę Polski i Śląska C. J. Visschera z 1630 r. Niektóre były już pokazywane w Polsce, np. w 1981 r. w Collegium Maius w Krakowie. Po wystawie w 1996 r. na Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, Niewodniczański podarował 300 dawnych map Pomorza i widoków miast pomorskich Uniwersytetowi Szczecińskiemu.

- Tomasz Niewodniczański należy do postaci pierwszoplanowych wśród kolekcjonerów map na świecie - mówi dr Jadwiga Bzinkowska, zajmująca się zbiorami kartograficznymi Biblioteki Jagiellońskiej.

"Imago Poloniae" będzie największą z dotychczasowych prezentacji zbiorów kolekcjonera z Bitburga. Oprócz kartografii znajdą się na niej archiwalia, m.in. dokumenty pergaminowe - królewskie: Kazimierza Wielkiego, królowej Jadwigi, Władysława Jagiełły, adres gratulacyjny Rady m. Krakowa, list carycy Katarzyny Wielkiej, rękopisy m.in. Cypriana K. Norwida, Josepha Conrada, Adama Mickiewicza, autografy i dedykacje, m.in. Fryderyka Chopina i papieża Jana Pawła II. Wystawa na Zamku Królewskim potrwa do końca grudnia, potem pojedzie do Muzeum Narodowego w Krakowie, a następnie - do Zakładu Ossolińskich we Wrocławiu. Ekspozycję objęli patronatem prezydenci RFN i Polski, Johannes Rau i Aleksander Kwaśniewski. Wiosną br. wystawa była prezentowana w Państwowej Bibliotece Fundacji Dziedzictwa Pruskiego w Berlinie.

Tomasz Niewodniczański - mapy zbiera od ponad 30 lat. Jest właścicielem największej prywatnej kolekcji dawnych map Polski. Jak sam przyznaje, początek jego zbiorów kartograficznych ?związany był niewątpliwie z faktem opuszczenia ojczyzny, tęsknotą za nią, jak też z dawnymi zainteresowaniami historią?.

Urodzony w Wilnie, syn Henryka, wybitnego fizyka i profesora UJ, brat Jerzego, aktualnego prezesa Państwowej Agencji Atomistyki, pracę i karierę naukową - również jako fizyk - rozpoczął w Polsce. Na początku lat 70. wyjechał z kraju i osiadł na stałe w Niemczech. Od wielu lat związany jest z branżą browarniczą. Po kartografii przyszła kolej na inne polonica: cenne dokumenty historyczne, królewskie pergaminy, listy i rękopisy dzieł wybitnych twórców literatury polskiej. Trudno wyobrazić sobie, żeby tak wielki prywatny zbiór, z doskonałą infrastrukturą i zabezpieczeniami, mógł powstać w Polsce Ludowej. Od wielu lat Tomasz Niewodniczański przygotowuje publikację pełnego katalogu drukowanych map Polski - właśnie pod hasłem: "Imago Poloniae". Gromadzone od 30 lat zbiory kartograficzne darzy szczególnym sentymentem i nosi się z zamiarem przekazania ich w przyszłości Polsce. Spodziewa się, że odpowiedzią na ten symboliczny gest mogłoby być uregulowanie polsko-niemieckiego sporu o zbiory Biblioteki Pruskiej, tzw. Berlinki, znajdujące się obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej. W 1991 r. Uniwersytet w Trewirze przyznał mu za zasługi w udostępnianiu ważnych dzieł kultury polskiej tytuł doktora honoris causa tej uczelni. Kawaler Federalnego Krzyża Zasługi. W 1998 roku odznaczony Komandorią Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej. A.KW.

Rzeczpospolita
2002.11.09

Od redakcji "NCz":

W nr 503 "NG" (Magazyn "Nasz Czas" nr 60) zamieściliśmy publikację autorstwa Adama Broża "Saga rodu Niewodniczańskich", przedstawiającą sylwetkę Wilnianina, wybitnego fizyka i profesora Uniwersytetu Stefana Batorego oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego Henryka Niewodniczańskiego i Jego dzieci - Tomasza, Justyny oraz Jerzego. Dziś z wielką przyjemnością zamieszczamy informację o szczególnym dorobku Tomasza Niewodniczańskiego, który zebrał największą i najcenniejszą kolekcję polskich map na świecie i udostępnił do obejrzenia na Zamku Królewskim w Warszawie.

Natomiast w nr 511 "NG" (Mag. "Czas" nr 68) zamieściliśmy publikację poświęconą Wiktorowi Niewodniczańskiemu, dziadkowi Tomasza Niewodniczańskiego, pierwszemu dyrektorowi nowo wybudowanej w roku 1902 wileńskiej elektrowni miejskiej. Z posiadanej przez nas informacji, w roku przyszłym mają się odbyć obchody 100-lecia tej elektrowni (na prawym brzegu Wilii, naprzeciwko Biblioteki Wróblewksich), na które ma przybyć cała rodzina Niewodniczańskich. W czasie tej wizyty Tomasz Niewodniczański ma zamiar niektóre z posiadanych eksponatów przekazać również dla Wilna.

Na zdjciu: Rodzeństwo Niewodniczańskich na tle portretu ojca prof. Henryka Niewodniczańskiego; od lewej: Tomasz (autor wystawy ?Imago Poloniae?), Justyna Blinowska z d. Niewodniczańska i Jerzy Niewodniczański

Nasz Czas 46 (586)